Лазечка федерализација
Автор: Ивица Боцевски
Решение за проблемите секако нема да дојде од странство. Секое замешателство на меѓународната заедница е само палијативна крпеница, која ќе попушти при некој следен притисок. Клучот за трајно решение на македонско-албанските односи во Македонија се наоѓа исклучиво во отворениот и искрен дијалог низ институциите
Дали сѐ уште постои концептот за „граѓанска Македонија“? Често пишувам дека во нашата јавност јасно се кристализираа две решенија за меѓуетничките проблеми (пред сѐ, за македонско-албанските односи) - граѓанското (интегративното) и комунитарното (федералистичкото).
Граѓанското читање ја признава мултикултурната црта на македонското општество и во рамковниот договор гледа како на серија мерки и процеси за интеграција на граѓаните од албанската заедница во главните текови на македонското општество. Според граѓанското читање, етничкото потекло претставува само еден од серијата идентитети што го дефинираат граѓанинот во демократското општество - значаен, но не и единствен идентитет, а преку признавањето на различноста треба да се овозможат еднакви шанси за развој, прогрес и за успех на граѓанинот во мултикултурното општество преку сите средства за лична промоција што му стојат на располагање. Граѓанското читање вели дека приспособувањето на македонската држава кон мултикултурниот карактер на македонското општество е процес што овозможува непосреден и директен контакт на секој граѓанин со институциите на државата и, наедно, му овозможува на граѓанинот учество во сите форми во цивилното општество, како и учество во македонската политика и бизнис. Ова толкување на рамковниот договор го гледа граѓанинот на Македонија со целиот спектар на неговите идентитети, вредности и убедувања и му овозможува слобода на каков било избор, особено слобода на изборот на животниот стил и слобода на припадноста, како и слобода за промена на изборот, промена на животниот стил и промена на припадноста.
Комунитарното толкување на рамковниот договор поаѓа од гледиштето дека Македонија со имплементацијата на овој договор е де факто претворена во нетериторијална федерација од два ентитета, како и дека граѓанинот комуницира со институциите преку избраните претставници од својата етничка заедница. Според комунитарното читање на рамковниот договор, секоја заедница во Македонија си е одговорна за уредување на животот на индивидуите што ѝ припаѓаат, а институциите на државата се, всушност, медиум низ кој етничките лидери ги реализираат интересите на заедниците. Комунитарната оптика ги гледа сите делови од организираниот живот на општеството низ призмата на етникумот и не ѝ дозволува на индивидуата да ги реализира своите права и слободи директно и непосредно, туку, напротив, сѐ мора да помине низ филтерот на „сопствената“ етничка заедница. Проблемите произлегуваат од фактот што со ваквиот развој на настаните не се охрабруваат интеракцијата и дијалогот, а наместо тоа тврдо се втемелуваат изолацијата и поделбата. Меѓутоа, главната критика на федералистичкото гледиште од граѓанската страна е тоа, што наместо дијалогот и одлучувањето да се одвиваат низ институциите на системот, во суштина етничките лидерите ја наметнуваат својата лична агенда, а институциите се само формалност. Ова дава огромен поттик за коруптивно, непотистичко, кронистичко и криминогено однесување на елитите, од една страна, а од друга страна ги остава проблемите отворени што, пак, отвора пат за радикалите и за вонинституционално соочување со предизвиците.
За жал, мора да констатирам дека застапниците на граѓанското гледиште во Македонија отсекогаш биле само едно скромно малцинство (на двете страни на доминантната етничка македонско-албанска поделба во Македонија). Уште поголема трагедија е што најтврдите федералисти во Македонија ја кријат федералистичката практика зад граѓанската реторика, а продолжува и политичката практика на федералистичко поимање на институциите.
Последните настани околу Струга и Кичево се веројатно последните шајки во ковчегот на „граѓанска Македонија“. Се покажа дека сите заколнувања дека „нема територијални решенија за етничките проблеми“, сеансите за повикување на „духот на Охридскиот рамковен договор“, како и вербата дека европската интеграција е некакво магично стапче што ќе ги реши проблемите, се само една голема политичка илузија. Уште поголема, пак, беше и илузијата дека на локално ниво преку децентрализацијата ќе се надминат етничките проблеми. Сведоци сме како децентрализацијата кај нас се разбира како борба за територија и заокружување на федералната рамка со освојување на колку што е можно повеќе општини.
Завчера премиерот Никола Груевски во Струга звучеше исто онака како што звучи Борис Тадиќ во Бања Лука, со таа разлика што овој град се наоѓа надвор од Србија, додека, пак, тоа што го зборуваат Меџити и Дехари (како и Сали Бериша пред нив) е далечно ехо на „Карлобаг - Карловац - Огулин - Вировитица“ на Воислав Шешељ, со таа разлика што Шешељ е сега во Хаг, а неговата партија одамна заборави на реториката од своето „славно минато“.
Така што, суштинскиот проблем за создавање граѓанска заедница и за промовирање на „граѓанска Македонија“ е тоа што во Македонија (во 2013 година) сѐ уште недостигаат граѓаните. Нетериторијалната поделба во две етнички заедници очигледно дека на долг рок треба да се територијализира, а актуелното уставно устројство на Македонија за многумина е само една преодна фаза пред конечното решение на балканските проблеми. Кон тоа мораме да го констатираме и фактот дека не постои ниту една политичка партија што го премостува етничкиот судир, а не постојат ниту национални институции што треба да обединуваат. Сонот на Арбен Џафери за создавање на институциите на „албанската нација“ во Македонија полека се заокружува, додека, пак, државните институции не прават вистински и искрен обид да се надмине етничкиот јаз. Кон тоа мора да се надоврзе и етничкото силеџиство, кое функционира како на локално, така и на национално ниво.
Решение за проблемите секако нема да дојде од странство. Секое замешателство на меѓународната заедница е само палијативна крпеница, која ќе попушти при некој следниот притисок. Клучот за трајно решение на македонско-албанските односи во Македонија се наоѓа исклучиво во отворениот и искрен дијалог низ институциите. Во спротивно, ќе може само немо да ја следиме лазечката федерализација на Македонија.
http://novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=3151396185&id=13&prilog=0&setIzdanie=22830
( 
)
