Интервју со Далибор Јовановски, историчар
Да беше спорот со името само политички, досега лесно ќе го решевме
Не е само името на државата проблем за Грција. Повеќе од јасно е, од почетокот на недоразбирањата, дека основниот проблем за Грците е нашиот македонски идентитет, вели вонредниот професор на Филозофскиот факултет Далибор Јовановски.
Далибор Јовановски е еден од најдобрите македонски познавачи на историјата на балканските народи, а особено на грчката историја. Како вонреден професор на Филозофскиот факултет - Институт за историја, тој многу истражувал и за историјата на дипломатијата на балканските земји, за дејствувањето на интелектуалците и за нивната улога во изградбата на современите балкански национални идентитети и национализми. Темата на неговото вчерашно предавање беше „Грчката надворешна политика и македонското име – споредби од минатото и сегашноста“. Тоа беше и темата на нашиот разговор со него. Кој е поводот за спорот – само името Македонија или и етнонимот Македoнец, Македонци... Некои велат дека главна причина за ова е историјата. Но малкумина се обидуваат да ја анализираат грчката позиција низ призмата на историјата.
Колку спорот за името Македонија со Грција е политички или причините за ова се длабоко историски?
-Доколку спорот беше само политички, можеби денес ќе имавме нормални односи со соседна Грција. Меѓутоа, кога ќе се погледне сајтот на грчкото Министерство за надворешни работи, проблемите стануваат појасни. Иако официјално проблемот со името на соседната земја не бил само историски и околу симболите, податоците што таму може да ги најдеме се поврзани со историјата. Не е само името на државата проблем за Грција. Повеќе од јасно е, од почетокот на недоразбирањата, дека основниот проблем за Грците е нашиот македонски идентитет. За жал и во денешните големи геополитички промени во регионот, во Атина, не забележуваат кој навистина може да им биде пријател и од него прават непријател, со кого тешко би можеле да се разберат.
Колку длабоко може да се оди во таа потрага по потеклото и правото на името Македонија во историјата. Според некои историчари, сè почнува всушност од античкиот период?
-Македонската и грчката нација се современи нации, како и другите во регионот. Свртувањето само кон антиката доведува до површни толкувања дека некој, а тоа сме ние, нема право на името Македонија. Од пропаѓањето на античката македонска држава многу други држави владееле со регионот - Рим, Византија, средновековната бугарска држава, Самоиловото царство, повторно Византија, српската средновековна држава, па Османлиите. Кој може да тврди дека ништо не се променило, нема мешање итн. Современите нации на Балканот се продукт на модерното време. Гледањето само кон еден период од минатото и потпирањето на него, може да предизвика дополнителни проблеми.
Најжестоко сепак било во почетокот на 20 век.
-Логично. Борбата за автономија на Македонија, која ја повела МРО, не можела да ја остави индиферентна грчката држава. Од средината на 19 век, Македонија, во Атина, веќе ја сметале за грчки регион. Тие го искористија жестокиот пораз на македонските борци во Илинденското востание и во 1904 година ја лансирале воената кампања, која денес ја нарекуваат Македонска борба.
За време на СФРЈ, југословенската дипломатија овој проблем главно го гледаше од дистанца, ептен во бели ракавици, и само повремено ќе го употребеше за некој актуелен политички или економски пазар. Се согласувате ли со еден ваков заклучок?
-Југословенскиот претседател Јосип Броз Тито во 1950 година изјавил дека прашањето на македонското малцинство во Грција не би требало да биде пречка за развој на меѓусебните односи. Во таа насока се водела и политиката кон Грција. Од тоа што досега е познато, југословенската дипломатија повремено го поставувала прашањето на Македонците пред грчките соговорници, но резултатите биле никакви. Така, во почетокот од шеесеттите години на минатиот век, македонското прашање сериозно ги нарушило односите меѓу Белград и Атина.
Можеше ли нешто повеќе да се реши во однос на името Македонија, македонскиот јазик, македонскиот народ, правата на македонското национално малцинство во Грција... уште во времето на СФРЈ?
-Поранешната југословенска федерација беше една етапа на патот кон целосна независност на Македонија. Многу работи беа направени, а многу работи беа и промашени. Но и идните генерации можеби за нас ќе велат дека не сме го дале максимумот. Минатото, успесите и грешките во него може да служат за правење на анализа на оние проблеми што сè уште нè мачат.
Сите велат историјата да им ја оставиме на историчарите, а на политичарите е да ја решаваат актуелната проблематика. Колку овој став може да помогне кога коренот на овој спор има ваква „дебела“ историска димензија?
-Најчесто велат историјата треба да им се остави на историчарите, ама изгледа сите сакаат да се занимаваат со неа и поаѓаат од неа. Постојат проблеми што се тешко решливи, како проблемите во односите меѓу Република Македонија и Грција, косовскиот проблем, блискоисточниот проблем, проблемите меѓу Грција и Турција, кипарскиот проблем и др. Многу е лесно да даваш изјави дека треба да се гледа само напред, дека се потребни лидерство и решителност, дека треба историјата да им се остави на историчарите, но реалноста е многу поинаква, и, за жал, многу често и посурова.
http://www.mkd.mk/makedonija/politika/da-beshe-sporot-so-imeto-samo-politichki-dosega-lesno-kje-go-reshevme
