Hic sunt leones - за заканите од сајбер-светот
Ќе ја ставам овде па ако некој има подобро решение слободно нека ја премести.
Џефри Адикот и Мери Оконел сметаат дека меѓународното право, кое ја регулира употребата на сила, воопшто не соодветствува со предизвиците што доаѓаат од доменот на сајбер-војувањето, па оттука за нив САД не се во право кога се повикуваат на оваа опција
Минатата година САД го прогласија сајбер-просторот за боиште. Во својата прва формална сајбер-стратегија САД јасно порачуваат дека компјутерските саботажи што доаѓаат од туѓа територија може да претставуваат casus belli (причина за војна) за нив, па врз основа на тоа да употребат воена сила како одговор. Со тоа, САД наметнаа сериозна дилема, која се исправа пред воениот и правниот сектор на пошироката светска јавност. Она што загрижува е што и НАТО (иако умерено) заговара сличен пристап на однесување во сајбер-просторот. Перципирајќи се себеси како лидер во колективната безбедност, официјалните претставници од воениот и од политичкиот дел на НАТО сметаат дека, покрај другото, Алијансата има обврска да преземе соодветни мерки за да се заштити себеси и своите членки од сајбер-напади. На прв поглед ваквите ставови изгледаат легитимно. Секој напад (кој е илегален) во согласност со Повелбата на ООН го задвижува инхерентното право на државата да се брани (да дејствува во самоодбрана). Дополнително, членот 51 од Повелбата не само што го дозволува индивидуалното право на самоодбрана туку и дозволува таквото право колективно да се примени (што значи дека и НАТО легитимно и легално е во право да се брани и да ги заштити земјите-членки, односно да дејствуваат по принципот еден за сите и сите за еден). Сето ова, драги мои, ќе беше во ред ако работите во сајбер-просторот беа толку едноставни. Токму затоа за овој пристап ќе речам: hic sunt leones - (буквално преведено од латински: „таму се лавовите“ или „овде лежат лавовите“ - фраза што прекалените воини и политичари од Стариот Рим ја користеле за обележување делови на карта што не се истражени и кои се сметале за опасни). Еве зошто.
Официјалните ставови за тоа дека САД ќе го задржат правото да употребат воена сила (сфатена во традиционална смисла како ius ad bellum-право на војна, односно право да употребат сила во поновата практика) предизвикаа лавина реакции кај меѓународните правници. Ваквите реакции главно се резултат на изразената асиметричност, која настанува со сајбер-нападите, недостигот од меѓународна правна рамка, која ја уредува/регулира оваа област, комплексноста на сајбер-нападите (во техничка смисла, што посебно се одразува во правна смисла околу делот на атрибуцијата - или лоцирањето, наведувањето на сторителот, односно, или, пак, нивото на ефектот што може да го предизвика сајбер-нападот). За да ја разбереме опасноста од „лавовите“ ќе ги објасниме овие предизвици по ред.
САД би биле во право да се повикаат на самоодбрана во оној случај кога ќе успеат да докажат дека сајбер-нападот е еднаков на воен напад - она што се бара во случајот со членот 51 од Повелбата. Најголемиот проблем во утврдувањето на тоа дали еден напад може да се смета за напад што би го задвижил правото на самоодбрана е во тоа што во женевските конвенции, а и во нивните претходници, хашките конвенции, не постои јасна дефиниција за тоа што е оружен напад. Корисни насоки во овој контекст даваат коментарите на Пикте (кога употребата на сила е насочена во одредена насока, од значителен интензитет и траење) или, пак, Резолуцијата на Генералното собрание на ООН за дефиниција на агресијата од 1974-та. Дополнителни извори претставуваат насоките што се црпат од пресудите на Меѓународниот суд на правдата - МСП (значителни и впечатливи ефекти) или, пак, од истакнатите правници и експерти од оваа област. Сепак, во ниту едно такво толкување директно не се имплицира на сајбер-напад. Последното, пак, е значајно бидејќи правниците со формален „дифолт“ (значи кои го поимаат и практикуваат правото преку доминација на формалните - пишани извори, како ние и поголем дел од европските земји со континентално право) многу тешко прифаќаат аргументи по аналогија (својствено за правниците со англосаксонски дифолт). Џефри Адикот и Мери Оконел сметаат дека меѓународното право, кое ја регулира употребата на сила, воопшто не соодветствува со предизвиците што доаѓаат од доменот на сајбер-војувањето, па оттука за нив САД не се во право кога се повикуваат на оваа опција. Како доказ дека ваквиот став на САД применет во практиката би било кршење на меѓународното право, Ноа Шатман и Питер Сингер, ги посочуваат сајбер-нападите врз Естонија (за кои беше осудена Русија) и воената интервенција врз Грузија (повторно од страна на Русија). Нивната поента е дека физичките воени напади не можат да се мерат со она што го предизвикаа сајбер-нападите во Естонија. Впрочем, освен т.н. „denial of services“ - оневозможување пристап до сервиси (конкретно Интернетот), нападите во Естонија не беа ниту одблизу како ефектите во Грузија (се мереа во материјална штета и човечки животи - применето и од страна на МСП).
Следен проблем со ваквиот пристап на САД е атрибуцијата - лоцирањето на одговорноста за сајбер-нападот. Според професорот Томас Вингфилд од Џорџ Маршал-центарот за европски и безбедносни прашања, при креирањето на Интернетот, дизајнерите не воделе сметка за принципот на лоцирање на одговорност. Уште еден проблем, драги мои, е и можноста да се утврди со сигурност личноста што го извела овој напад. Практиката од нападите во Естонија и Грузија го покажа токму тоа. При обид да се дојде до адресата од каде што потекнуваат сајбер-нападите, корисниците за кои имало индиции дека се извршители на нападите биле лоцирани секаде, ама најмалку во Русија. Од друга страна, опасноста што ја развија сајбер-криминалците и сајбер-терористите преку т.н. „зомби-компјутери“ (откраднат компјутерски систем чија конфигурација е манипулирана и управувана од нив) ги крева веѓите кај сите оние што успеваат да го замислат ужасот за кој зборувам.
Некој со право би забележал дека овие тези не се докрај точни и дека САД имаат право да употребат сила во согласност со обичајното право. Би рекле дека ваквата забелешка е во ред имајќи го предвид фамозниот „Каролин кејс“, во кој САД морале да се повлечат пред Велика Британија. Во наведениот случај Велика Британија своите аргументи за употребената сила против недржавни актери на територијата на САД ги оправдала како „крајна нужда“, „неопходни“, „ситуација во која немале поинаква опција“ и со „пропорционално употребена сила“. Сепак, обичајните критериуми околу дозволената употреба на сила во самоодбрана, „неопходноста“ и „пропорционалноста“, се двата критериума што е најтешко да се достигнат во услови на сајбер-напад. Ако би се согласиле дека САД ќе бидат внимателни во оваа практика, комплексноста на употребата на сила во случај на сајбер-напад е проблематична за САД бидејќи и оние што САД ги сметаат како опасни и недемократски беа жртва на ваков напад. Имено, Иран значително го забави напредокот во нуклеарната програма по сајбер-нападот со „Саткснет црвот“ во 2010 г., а на ист таков напад од страна на т.н. „АЦ/ДЦ црвот“ беше изложен и оваа година (зад кој најверојатно стоеја или САД или Израел). Дополнителен проблем во овој случај е и фактот што оние што заговараат дека тоа би било возможно (за што за волја на вистината изнесуваат сериозни правно одржливи аргументи) заговараат употреба на сила ex ante - пресретнувачки или предвремено, за што меѓународната заедница во случајот со Ирак во 2003-та покажа дека нема нерви.
Авторот е универзитетски професор
Автор: Методи Хаџи -Јанев
http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=102912950553&id=13&prilog=0&setIzdanie=22715
