100 години од Балканските војни

Ајде да споделиме нешто и за оваа тема за која многу малку се зборува.

Еден текст за Српските активности ( на српски е ама ме мрзи да преведувам ):

Почетно груписање 3. армије и развој трупа на граници

У духу идеје почетног операцијског плана, 3. армија се концентрисала у две групе: Топличку у долини р. Топлице и Медвећку у долини р. Медвеђе.
Концентрација Топличке групе била је углавном завршена 14. октобра. Она је заузела следећи распоред: Шумадијска дивизија I на просторији Куршумлијска Бања - Куршумлија, Моравска дивизија II у рејону с. Мердаре - Саставци - Рача, а армијска артиљерија (2. и 3. артиљеријски дивизион, 3. хаубичка и једна тешка батерија) Куршумлија— с. Блаце.
Што се тиче Медвећке групе, Моравска бригада I завршила је концентрацију неколико дана раније, док се Дринска дивизија II, пошто је по плану последња отпочела превожење, прикупила на концентрацијској просторији тек 19. октобра. По завршетку концентрације ова група је заузела следећи распоред: Дринска дивизија II у рејону Реткоцер (тт. 892) - с. Мркоња- Медвеђа, Моравска бригада I у рејону Дукат (k. 821) - Tупалски Вис (тт. 921) - с. Ђулекаре, а артиљерија која се налазила у саставу ове групе (1. брдски дивизион и 4. хаубичка батерија) на просторији Медвеђа- Лебане.
Оваквим распоредом , 3. армија је већ у току концентрације у основи завршила груписање својих снага према правцима који су изводили ка Приштини, као првом објекту којим је требало да овлада. Уједно је тиме затворила правце који су с непријатељске територије, преко Куршумлије и Прокупља, односно Медвеђе и Лебана, изводили у долину јужне Мораве у позадину концентрацијског распореда 1. армије и тиме јој пружила потребно оперативно обезбеђење са запада.
Директивом од 13. октобра било је наређено команданту армије да одмах по доласку на концентрацијску просторију задње трупе примакне предњим, да попуни трупну комору потребним средствима и да му армија буде спремна да пређе у напад чим за то добије наређење. Међутим, пошто је у ноћи 14. октобра у 01 час, поводом ноте коју је српска влада упутила Порти, примио упозорење начелника Генералштаба да у року од 24 часа може почети "акција" и наређење да трупе заузму погодне положаје како би могле одбити сваки непријатељски напад, командант армије је овога дана око 12 часова, док се још налазио на путу за Лебане, наредио дивизијама Топличке групе да буду што прикупљеније на положајима близу границе, да фортификацијски ојачају положаје и буду у приправности да одбију сваки непријатељски напад. Овом приликом је командант армије наредио дивизијама да не прелазе границу, али није прецизирао њихов рад у случају непријатељског напада. У духу тога, а на основу заповести команданата дивизија, отпочео је 15. октобра развој снага Топличке групе иза границе. Померањем унапред, дивизије су заузеле следећи распоред:
- Шумадијска дивизија I, са два пешадијска пука, извршила је покрет из рејона Куршумлије долином Бањске Реке и истога дана увече дошла на Преполац, поседајући положаје с обе стране пута Куршумлија- Приштина.
Једанести пук, односно 1. и 2. батаљон и 6. пољска батерија, посели су гребен Дабиновац, где су се налазила четири топа позицијске Дебанжове батерије, док су 3. и 4. батаљон истурени на јужни нагиб косе ради осматрања границе.
Дванаести пук је посео рејон Преполца тако што су 1. и 2. батаљон истурени напред и распоређени иза граничне линије од с. Шушњак па даље на исток јужним падинама Преполца до Орлишког Виса, а као пуковска резерва код с. Крток налазили су се 3. и 4. батаљон и 4. пољска батерија, док су 5. пољска батерија и два топа позицијске батерије са гребена Дабиновца били на Преполачком Шанцу.
Остале снаге Дивизије задржане су у резерви, с тим што се 10. пук налазио у Куршумлијској Бањи, 19. пук са два пољска артиљеријска дивизиона у Куршумлији, где је био и Штаб дивизије, а коњички дивизион код с. Микуљане у долини р. Топлице.
Из 10. пука, ради осигурања десног бока Дивизије, упућено је једно одељење на вис Тачевац, где није било јединица оперативне војске, већ само 1. чета 4. батаљона 2. пука III позива, 80 граничара и око 100 добровољаца. Даље ка Мадљици и изворном делу р. Лаба, пошто није било везе са Ибарском војском, десни бок Дивизије осигуравала су одељења коњичког дивизиона.
- Моравска дивизија II такође је 15. октобра, својим деловима, извршила покрет долином р. Косанице у правцу с. Мердаре, где се већ налазио 2. пук. Увече су њена два пешадијска пука, једна пољска батерија и коњички дивизион били у рејону Мердара, док су један пешадијски пук и две пољске батерије остали код с. Саставци.
Два батаљона 1. пука посела су Ђуров и Маторовски Вис (између с. Правитица и с. Мердаре), на којима се налазило по једно пољско утврђење, док су друта два били са митраљеским одељењем задржана у пуковској резерви код ушћа Маторовског потока у р. Косаницу.
Други пук (без једног батаљона) са 1. пољском батеријом распоређен је на коси између с. Мердара и северног дела Васиљевачке косе: 1. батаљон, митраљеско одељење и пољска батерија на Мердарском утврђењу, две чете 4. батаљона на Баровачком утврђењу (к. 742), где су биле распоређене и две чете 2. батаљона 2. пука III позива, а остале две чете 4. батаљона на Мачјој Стени, где се налазила још једна чета 2. батаљона 2. пука III позива. Ради непосредног осматрања и заштите границе, 2. батаљон се налазио испред дивизијског распореда на фронту малог платоа североисточно од к. 675, па до Мировачке карауле, а мале мртве страже поставио је даље на исток до Васиљевачке карауле.
У дивизијској резерви, ешелонирани у долини р. Косанице од с. Саставци до с. Рача, задржани су 3. пук и две пољске батерије, док је коњички дивизион постављен северно од с. Мердара са задатком да осматра јаругу између Маторовског и Мердарског Виса и да одржава везу између 1. и 2. пука. Штаб дивизије био је у с. Рача.
На тај начин, 15. октобра увече, главнине дивизија Топличке групе биле су сасређене на положајима у непосредној близини границе, при чему је, услед правца протезања граничне линије фронт Моравске дивизије II у односу на фронт Шумадиске дивизије I, био знатно истакнут унапред.
Међутим, на фронту Медвећке групе ситуација је била друкчија.
- Дринска дивизија II још није била стигла у рејон концентрације, јер је по распореду последња почела превожење железницом до Лесковца, одакле је имала да маршује до Медвеђе. За то време су њен фронт штитили 3. батаљон 2. пука и 1. чета 4. батаљона 1. пука III позива, граничари и по један батаљон Моравске дивизије II и Моравске бригаде I, који су били на Реткоцеру. Тек 18. октобра изјутра њен пук је стигао у Медвеђу, одакле је, по наређењу комаданта армије, упућен на Реткоцер са задатком да одбије евентуални непријатељски напад на с. Брвник. Остале снаге су пристигле тек 19. октобра и истога дана заузеле следећи распоред: 5. пук - два и по батаљона на одсеку Марков Вис (к. 1085) - Секирача (к. 1017) - с. Брвеник, а остатак пука на Реткоцеру; 6. пук: један батаљон на одсеку Лисица (к. 1186) - Зајчевце (к. 986), један у с. Мркоња, а два на Реткоцеру; коњички дивизион и артиљерија на Реткоцеру, сем једне батерије која је била у с. Мркоња; Штаб дивизије такође на Реткоцеру.
На интервенцију команданта батерије, Врховна команда је наредила Дивизији да убрза покрет, с тим да се 20. октобра прикупи код прелаза Секираче, да би идућег дана отпочела покрет ка Приштини.
Моравска бригада I, која је била прикупљена на простору Тупалски Вис - с. Ђулекаре, са предстражом на линији Дукат - Тупалски Вис - Радевце, 18. октобра је, по наређењу команданта армије, предузела покрет ка граници у правцу с. Свирце. Међутим, као што ће се касније видети, овога дана није успела да заузме одређене јој положаје.
Тако су трупе 3. армије одмах по доласку на концентрацијску просторију, у духу директиве Врховне команде, извршиле померање ка граничном фронту, а тиме и развој снага иза границе и то тако да је, у вези с планом концентрације развој снага Топличке групе, био завршен углавном 15-ог, а Медвећке групе тек 19. октобра.
Међутим, због таквог распореда Топличке оперативе групе иза граничне линије, остала су недовољно заштићена спољна крила обе дивизије. То је било утолико осетљивије што су се препади Арнаута могли очекивати и на тешко пролазном земљишту.
На фронту Моравске дивизије II, између с. Васиљевац и Вулиног Брда, распоређене су само поједине усамљене страже две чете 2. батаљона 2. пука III позива и две чете 4. батаљона 2. пука II, иако је то тактички врло важан правац који с фронта с. Младошевци - Вулино Брдо изводи гребеном планине Кравари у леви бок Дивизије. Последице овако слабог осигурања на томе делу фронта, при чему су и те мале снаге биле развучене уместо да буду прикупљене, ова дивизија је осетила после два дана. Истина, командант дивизије је предвиђао да ће му ускоро приспети 3. батаљон 2. пука и да ће њиме ојачати све положаје. Међутим, он није знао да овај батаљон, који је био деташован на Реткоцеру, неће моћи бити смењен Дринском дивизијом II пре 19. октобра, јер му није било познато да је ова дивизија тек била почела покрете ка концентрацијској просторији.
Исто тако је остао незаштићен и простор на десном крилу Шумадијске дивизије I, од виса Тачевца (тт. 1013) па даље на северозапад ка вису Мадљици (тт. 1318) и изворном делу р. Лаба где, сем слабих снага граничара и јединица III позива, другог осигурања није било. Оперативних јединица није било чак ни у близини. Зато су непријатељске снаге на том правцу могле продрети у долину р. Топлице и угрозити бок и позадину Топличке групе. Командант дивизије је свакако претпостављао да турске регуларне трупе не могу овако тешко проходним правцем предузети неку замашну акцију, тим пре што нису распалагале потребним снагама којима би дејствовале и ван захвата друмова. Али је ипак учињен пропуст што тај део фронта није затворен извесним снагама, прикупљеним на положајима погодним за маневар и интервенцију против Арнаута, чији су се испади на том правцу могли очекивати и који су касније заиста и уследили.

Колега, од кај ти е текстов? извор ако може.

Frogfoot напиша:

Колега, од кај ти е текстов? извор ако може.

Од ФБ страната Српска историја.

Еве нешто од еден српски форум... ќе наведам и линкови од каде текстот е превземен. Што велат „тие„ .

...Sredinom 1916. prve srpske trupe stizu u solunsku luku.Oporavljeni srpski vojnici se polako pripremaju za borbu.Linija fronta se proteze od obale Jonskog mora preko granice sa Albanijom sve do usca reke Strume u Egejsko more.Zapadni deo fronta drzi italijanska armija, istocni britanska, a centralni francuska i srpska.Na frontu su se nalazile i ruske, a kasnije i grcke trupe.Naspram njih su bugarske, nemacke i austrougarske armije.Glavnokomdujuci saveznickih snaga je francuski general Moris Saraj.Komandant srpske vojske je bio general Petar Bojovic.

Sa pouzdanom informacijom da ce se Rumunija pridruziti saveznicima i sa vestima o uspesnoj Brusilovljevoj ofanzivi na istocnom frontu general Saraj planira ofanzivu na Solunskom frontu.Medjutim i Nemci i Bugari planiraju ofanzivu koja pocinje 17. avgusta 1916. tri dana pre planiranog saveznickog napada.Napad je na levom boku centralnog dela fronta u okolini Gornicheva.U pocetku Bugari dobro napreduju i dosta potiskuju saveznike.Ali general Saraj ima plan za kontranapad.Njegova ideja je da se strateski vazni polozaji neprijatelja u vardarskoj dolini ugroze sa boka istovremenim napadom britanske vojske na istoku i srpskih i francuskih trupa na zapadu.Da bi se ovaj plan uspesno izveo morali su da budu zauzeti strateski vazni polozaji bugarske vojske na Kajmakcalanu.Ovo je morala da uradi Prva srpska armija.Komandant prve srpske armije u to vreme bio je vojvoda Zivojin Misic.

Kajmakcalan je najvisi vrh planine Nidze u juznoj Makedoniji sa 2521 metrom nadmorske visine.Tu su se nalazili polozaji Prve bugarske armije.12. septembra Prva srpska armija pod komandom vojvode Zivojina Misica krece u kontranapad.Vec 19. septembra Drinska divizija izbija na vrh Kajmakcalana.Medjutim bugarske trupe pruzaju zestok otpor i vrh nekoliko puta menja ruke.Na kraju srpska vojska uspeva da protera i poslednje bugarske snage sa Kajmakcalana 30. septembra.Bitolj je zauzet 19. novembra.Kajmakcalan je bila prva pobeda srpske vojske posle povlacenja preko Albanije.Medjutim sa dolaskom zime general Saraj obustavlja sve operacije na Solunskom frontu i u decembru nastaje zatisje.


U prolece 1917. saveznicke trupe na Solunskom frontu su bile ojacane i brojale su ukupno 22 divizije.Bilo je 6 francuskih, 6 srpskih, 7 britanskih i po jedna italijanska i grcka divizija.Ofanziva saveznika planirana za april nije dobro pocela pa je krajem maja obustavljena uz velike gubitke.U medjuvremenu saveznicka vojska se pozabavila situacijom u Grckoj.14. juna grcki kralj koji je bio pronemacki nastrojen abdicira i Grcka ulazi u rat na strani Antante.U novembru 1917. fransucki predsednik Zorz Klemanso je umesto generala Saraja na mesto glavnokomandujuceg saveznickih snaga na Solunskom frontu postavio generala Adolfa Gijomu.General Gijoma je bio umereniji i nije se zalagao za ofanzivu.Zbog ovoga je kasnije doslo do nesuglasica izmedju srpskih komandanata i njihovih saveznika.

Naime, 1917. nacelnik srpskog generalstaba je bio general Petar Bojovic.On je na to mesto postavljen jos januara 1916. kada je bolesni Radomir Putnik smenjen.Stari vojvoda je poslat u Francusku na lecenje.Tamo je i umro 17. maja 1917. ne docekavsi da ponovo vidi svoju otazbinu.Ali Petar Bojovic je sredinom 1918. podneo ostavku na ovo mesto zbog neslaganja sa saveznickim planovima i ponovo preuzeo komandu nad Prvom srpskom armijom.Mesto nacelnika generastaba srpske armije tada preuzima vojvoda Zivojin Misic.

U medjuvremenu krajem 1917. i pocetkom 1918. nije bilo nekih vecih ofanziva na Solunskom frontu.U maju 1918. francuski general Gijoma biva vracen u Francusku zbog pretece Nemacke ofanzive.Na mesto komandanta saveznickih trupa na Solunskom frontu biva postavljen francuski general, Franse dEpere.Odmah po dolasku on je trazio ofanzivu, ali je to moralo da saceka odobrenje francuske vlade.U medjuvremenu saveznicke snage su se jos pojacale.Medju pristiglim trupama bilo je i 6000 vojnika iz takozvane Cheske legije.Nju su cinili Chesi koji su evakuisani iz Rusije posle oktobarske revolucije i koji su jedva cekali da se bore protiv omrazene Austrougarske monarhije.Saveznicke trupe su brojale 290 bataljona dok je naspram njih bilo 310 neprijateljskih bataljona.

Situacija u Evropi ne ide bas na ruku saveznicima.Rusija je oktobarskom revolucijom izbacena iz rata i zbog toga sredinom 1918. Francuzi i Britanci na zapadnom frontu trpe poraze.Upravo je zbog jednog od tih neuspeha general Franse dEpere(kome su britanci dali nadimak Desperate Frankie) poslat na Solunski front.Na sastanku sa Zivojinom Misicem i princom Aleksandrom dEpere biva ubedjen u vaznost ovog fronta.On odlucuje da prihvati planove srpskih komandanata za ofanzivu i proboj dolinom Vardara.Glavni udar je trebalo da bude na liniji Soko-Veternik-Dobro polje-Kuckov kamen.Taj deo fronta je predstavljao prirodnu barijeru koja se sastojala od planina preko 2000m nadmorske visine.Tu je trebalo da napadne francusko-srpska armijska grupa koja se sastojala od 4 srpske i 2 francuske divizije.Ali ovaj napad ne bi bilo moguce izvesti da nije bilo saveznickih polozaja na Kajmakcalanu koje je srpska vojska zauzela 2 godine ranije.Sada su na te polozaje izneti teski francuski topovi kalibra 155mm.Sa visine od preko 2000m oni su dominirali bojistem.Ali dEpere je morao i da saceka dozvolu iz Francuske za napad.Ovo je potrajalo par meseci dok nisu reseni teski problemi na zapadnom frontu.Na istocnom delu Solunskog fronta napadale su grcke i britanske trupe.

Konacno, 14. septembra 1918. zapocinje velika saveznicka ofanziva na Solunskom frontu.Posle zestoke artiljerijske pripreme srpska vojska krece u fanaticni jurish.Veternik i Soko padaju do kraja dana.Bugari se povlace na drugu, a zatim in a trecu liniju odbrane.18. septembra glavnokomandujuci neprijateljske vojske, nemacki general von Shulc naredjuje opste povlacenje.Ali nisu sve saveznicke trupe uspesne kao srpske i fancuske.Britanci i Grci 18. i 19. septembra pokusavaju da zauzmu bugarske polozaje na Dojranu.Ali uprkos ogromnim gubicima ne uspevaju u tome.Gine preko 20000 britanskih i 10000 grckih vojnika.Posebnu hrabrost pokazuju sedmi velshki granicarski bataljon i skotska brigada.Od celog bataljona prezivljava samo 55 vojnika.


U pocetku Nemci i Bugari misle da je francusko-srpska ofanziva u centralnom sektoru samo varka, a da glavna opasnost preti od britanskog napada.Bugarski nacelnik generalstaba general Todorov cak predlaze opsti napad posle bugarske pobede na Dojranu.Ali zbog neprestanog prodiranja saveznika na centralnom delu fronta oni se ipak povlace.Nemacki komandanti se nadaju da ce se ostrica udara dEpereove vojske otupeti u nepristupacnim planinama Makedonije.

Medjutim srpska vojska nezadrzivo jurisa napred.Snabdevanje je ograniceno, vojnici sa sobom nose samo municiju, a hranu dobijaju od stanovnistva.Ali bez obzira na sve oni uvek idu napred.Francuski general dEpere moli srpsku vrhovnu komandu da uspori napredovanje, jer francuske konjicke jedinice ne mogu da isprate srpsku pesadiju!Srpski vojnik je uvek u prvim redovima i cak ni britanski kamioni stizu posle njega.

Uvidevsi da velika opasnost preti na jugu nemacka vrhovna komanda salje 10 divizija na Solunski front.Medjutim ni ovo ne uspeva da zaustavi silovito napredovanje saveznika.Skoplje je zauzeto vec 26. septembra, a 30. septembra Bugarska kapitulira.Da pomenem ovde jednu pricicu koju nam je pricala nasa profesorka istorije, a koja nije usla u zvanicne udzbenike.

Naime, poznata su zverstva neprijatelja za vreme okupacije Srbije od 1915. do 1918.Posebno brutalni u tome su bili Bugari.Da ne pominjem sta je sve radjeno, ali imam i knjigu o bugarskim zverstvima u Prvom svetskom ratu.Kada je probijen Solunski front 1918. britanske trupe su krenule na istok da se obracunaju sa turskom armijom(osveta za Galipolje?) dok su Francuzi i Prva srpska armija generala Petra Bojovica napredovali u oslobadjanje Srbije dolinom Vardara.Ali ne pominje se uloga Druge srpske armije u tih prvih par dana od proboja.Druga srpska armija pod komandom vojvode Stepe Stepanovica je za dva dana usla 50 km u bugarsku teritoriju, ali je ubrzo povucena i zamenjena drugim saveznickim trupama, iako bi za samo nekoliko dana usla u Sofiju.Medjutim, na tih 50 km oni nisu ostavili nista zhivo.

Vec 10. oktobra 1918. srpske trupe pocinju operacije za oslobadjanje Nisha uprkos upozorenju dEperea da je to srljanje u avanturu.Nemacke trupe pokusavaju manevar sa izvlacenjem poslednjih jedinica prugom iz Bugarske preko Nisha.Ali Prva srpska armija pod komandom generala Petra Bojovica sprecava to i oslobadja Nish.Za ovu operaciju je Petar Bojovic unapredjen u cin vojvode.1. novembra vojska na celu sa vojvodom Bojovicem ulazi u oslobodjeni Beograd.Srpska vojska je za svega 45 dana pod borbom presla preko 700 km od Soluna do Beograda.30. oktobra kapitulira Turska, 3. novembra Austrougarska, a 11. novembra Nemacka.Rat je zavrsen.

Neprijatelj nikada nije zaboravio hrabrost srpskog vojnika.Ali srpski saveznici nazalost jesu.Solunski front je od zabacenog ratista cije su vojnike zvali solunski bastovani postao front na kome je odlucen najveci sukob u dotadasnjog istoriji, da bi ponovo pao u zaborav.Srpski gubici u Prvom svetskom ratu bili su ogromni, preko 350000 vojnika(26% od mobilisanih trupa, najveci procenat od svih ucesnika rata).Civilno stanovnistvo je jos vise stradalo, ukupni broj mrtvih se procenjuje na 1,3 miliona, sto je preko trecine tadasnje populacije Kraljevine Srbije.Ostaje nada da ce se sve ove nadljudske zrtve srpskog naroda ceniti u nekim buducim boljim vremenima.

[You must be registered and logged in to see this link.]

[You must be registered and logged in to see this image.]

Solunski front u Prvom svetskom ratu je nastao kao pokušaj Saveznika da pomognu Srbiji u jesen 1915. protiv združenog napada Nemačke, Austro-Ugarske i Bugarske. Ekspedicija je došla prekasno i u nedovoljnom broju da spreči pad Srbije, a ekspedicija je bila otežana unutrašnjom političkom krizom u Grčkoj (Nacionalna šizma). Na kraju je stvoren stabilan front, koji se prostirao od albanske obale Jadranskog mora do reke Strume, u kom su se međunarodne savezničke snage borile sa Centralnim silama. Solunski front je ostao prilično stabilan, uprkos lokalnim akcijama, sve do velike savezničke ofanzive u septembru 1918, koja je rezultovala kapitulacijom Bugarske i oslobođenjem Srbije. Poginuli vojnici na frontu su sahranjeni u sklopu srpskog vojničkog groblja na Zejtinliku u Solunu.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Entente u Makedoniji.Sa leva na desno: vojnik iz Indokine, Francuz, Senegalac, Englez, Ruski, Italijanski, Srpski, Grčki i Indijski vojnik.

Ovako je, pre tačno 90 godina, glasila naredba srpske Vrhovne komande izdata uoči početka jedne od najvećih operacija u Prvom svetskom ratu – proboja Solunskog fronta. Rezultat te operacije, koja je počela u zoru 14. septembra 1918. godine, bili su kapitulacija Bugarske, Austro-Ugarske i Nemačke, oslobođenje Srbije, prelazak srpske vojske u prekodrinske krajeve i stvaranje Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca – zajedničke države južnih Slovena, koja je proglašena u Beogradu 1. decembra 1918. Tako je saveznička pobeda na jednom, za neke zemlje gotovo sporednom frontu odlučila ishod rata i bila odlučujuća za stvaranje nove države. Ali, kako je sve počelo?

Juriš u zoru

Na Solunski front, čija je dužina bila nekoliko stotina kilometara i koji se, preko Albanije na zapadu prostirao sve do Jadranskog mora, srpska vojska je prebačena već na proleće 1916. godine, odmah posle oporavka na Krfu. Sa jedne strane fronta bili su francuski, britanski i srpski vojnici, kojima se kasnije priključio i jedan broj Grka i Italijana (ruska brigada je povučena posle Oktobarske revolucije), dok su ih sa druge linije, dobro ukopani u rovove, gledali nemački i bugarski vojnici. Već 1916. srpska vojska je imala svoje vatreno krštenje na Kajmakčalanu kada je, posle ogromnih žrtava i borbe prsa u prsa sa Bugarima osvojila taj vrh, planinu Nidža i grad Bitolj. Ali, što zbog problema na ostalim frontovima, što zbog stava nekih država, pre svih Engleza da je Solunski front sporedno ratište, a što zbog neuspešnog ulaska Rumunije u rat, na strani sila Antante operacije su obustavljene. Tako je, na žalost naših vojnika kojima se žurilo kući i čiji je moral zbog toga polako počeo da opada na Solunskom frontu, od 1916. do septembra 1918. uglavnom vladalo zatišje. A onda je usledio rasplet.

Za komandanta Solunskog fronta izabran je francuski general Franše d’Epere. On je juna 1918. održao savetovanje sa srpskim generalima i regentom Aleksandrom na kome je doneta odluka da se konačno krene u – proboj. Odlučeno je da ofanziva počne na sektoru Dobro polje – Veternik – Kozjak na kojem se nalazila srpska vojska, kao i da borbe počnu sredinom septembra. Srpska vojska bila je podeljena u dve armije – prvu kojom je komandovao Petar Bojović i drugu na čijem je čelu bio Stepa Stepanović, dok je komandant štaba bio vojvoda Živojin Mišić. To je ukupno činilo šest divizija sa 140.0000 vojnika, među kojima je bilo i oko 25.000 dobrovoljaca.

Borbe su počele 14. septembra artiljerijskom paljbom i svih savezničkih topova da bi, u zoru 15. septembra (u 5.30 časova) druga srpska armija krenula u juriš i to na potesu Soko–Veternik–Dobro polje. Vodila se borba prsa u prsa, bajonetima na bajonete o čijoj strahoti svedoči i zapis Ogista Albera, francuskog oficira za vezu:

„Ono što sam video na Veterniku pamtiću do kraja života. Izmešali se francuski i srpski vojnici. Rasturene desetine pentraju se po kamenjaru. Ljudi poderane obuće, iskrvareni, osvajaju metar po metar. Najednom sve zamuče, ni puška da opali, čuju se samo jauci. To se vodi borba prsa u prsa, oružje više ne pomaže. Sudbinu ovog dela fronta rešavaju nož i srce junačko. Moj mitraljez ćuti, ne mogu da gađam, pobiću srpske vojnike koji su se izmešali sa bugarskim i nose se, nose. Kraj mojih nogu nađoše se dvojica. Uhvatili se u koštac, pobacali oružje i survavajući se niz masiv planine kidišu jedan na drugog. Gledam užas, čas je Bugarin odozgo hoće da udavi Srbina, čas je Srbin gore pokušavajući da zadavi Bugarina. A obojica snažni, škrguću zubima, ne malaksavaju. Zbunjen sam, hteo bih da okončam ovaj dvoboj, ali nemam snage. Sad je na jednom Srbin jači, udara Bugarinovom glavom o tlo i viče – ovo je moja zemlja, ovo je moja zemlja, upamti. Najzad malaksao Bugarin više ne može ništa da upamti, čuje se njegov ropac i tu, ispod Veternika, završi ratovanje. A srpski vojnik strese prašinu sa odeće i viknu mi – hajde Francuz napred”...

Prodor koji je odlučio ishod rata

Posle takvih borbi i napora glavni deo fronta je probijen. Osvojen je važan položaj Soko, a 16. septembra Jugoslovenska divizija, sastavljena od dobrovoljaca, i vrh Kozjak, čime je otvoren put za Tikvešku dolinu. Počeo je prodor koji je odlučio ishod rata.

„Slomili smo svaki otpor neprijatelja, a onda krenuli u juriš koji nijedna sila nije mogla da zaustavi. Vukla nas je neizmerna želja da što pre stignemo u rodni kraj”, sećao se Ivan Filipović, redov Drinske divizije iz Uba.

Ta ogromna želja vodila je vojnike iz pobede u pobedu tako da je, po rečima D’Eperea „srpsku pešadiju i francuska komora na konjima jedva stizala”. Zato i ne čudi što je Skoplje oslobođeno već 25. septembra, posle čega je srpska vojska krenula prema bugarskoj granici. Samo četiri dana kasnije, u štabu Franša d’Eperea Bugari su potpisali kapitulaciju...

Srpska vojska je nastavila prodor i kada su Britanci i Grci kod Dorjana doživeli neuspeh čime je i ishod cele operacije bio doveden u pitanje, a sprečili su i Nemce da se utvrde na liniji Peć–Kosovska Mitrovica–Kuršumlija–Niš. Jedinice prve armije su u Niškoj operaciji za samo nekoliko dana pobedile protivnike, tako da je srpska vojska već 11. oktobra ušla u Niš. Time je prvoj armiji bio otvoren put u moravsku dolinu tako da je Petar Bojović, na čelu Dunavske divizije 1. novembra pobedonosno umarširao u Beograd. Za to vreme jedinice druge armije su oslobodile zapadnu Srbiju. Već 3. novembra kapitulirala je Austro-Ugarska, čime su se stekli uslovi da srpska vojska pređe Dunav, Savu i Drinu.

[You must be registered and logged in to see this link.]

Подоцна ќе ставам и нешто наше ако најдам.

Првата балканска војна беше за поделба на Македонија

Пред сто години, токму во еден ваков есенски ден како денес, Османлиската Империја, која веќе била пред распаѓање, предлага Македонија да биде самостојна држава, со европски принц што ќе го предложат Големите сили, но Србија, Бугарија и Грција го одбиваат тој предлог со образложение дека е доцна за тоа. А всушност не беше доцна за Македонија, беше доцна за нив, зашто тие веќе беа договорени да ја поделат меѓу себе. Само неколку дена подоцна практично вистински почна таканаречената Прва балканска војна, всушност војната за поделба на Македонија. Имено, Бугарија, Србија и Грција, спротивставувајќи се со сите средства на македонските стремежи за самостојност, во октомври 1912 година дојдоа војнички да ја одземат Македонија од Турција и да ја поделат меѓу себе.

ТУРЦИЈА ПОРАЗЕНА - МАКЕДОНИЈА ПОДЕЛЕНА

Сојузничката воена кампања, според претходно утврден таен договор, за нецели два месеца ја отстрани турската власт од Македонија. Главнината на бугарските војски се бореше во Тракија, кон Едрене и Цариград, во источна и југоисточна Македонија. На овој дел од фронтот таа го зазеде претходно договорениот дел на Македонија до Халкидики и до линијата на разграничување Штип-Струмица. Српската војска, по победите кај Куманово и Битола, го освои најголемиот дел од денешна Република Македонија и стигна до Гевгелија и Лерин, а грчката војска брзаше прва да влезе во Солун, затоа што кон него веќе се пробиваа Бугарите по Струма и Србите по Вардар. Турската Империја беше поразена, но Македонија беше поделена.

Во таа касапница, во поделбата на Македонија, како војници во војските на оние што ја делеа, за жал, милум или силум, како доброволци, или како присилно мобилизирани војници, учествуваа и самите Македонци. Со поделбата Македонија де факто и де јуре го загуби вековниот интегритет во своите географски и етнографски граници, а само од Егејска Македонија, на пример, беа протерани над 100.000 Македонци и беше целосно испразнет македонскиот град Кукуш со околу 12.000 жители, колку што имаше до октомври 1912 година.

Ексклузивно, првпат, точно сто години подоцна, екипа на „Нова Македонија“ беше на местата каде што се водеа главните битки во Првата балканска војна, таму каде што гинеа и по неколку илјади војници во еден ден за да се стигне што побрзо до крвавите граници на претходно веќе тајно поделената Македонија.

ПОДГОТОВКИ ПРЕД ВОЈНАТА

А пред сто години Балканот буквално се наоѓаше во своевидна пајакова мрежа од противречни интереси на Големите сили. Истовремено, секоја од балканските држави се бореше против своите соседи за економска и политичка доминација, а всушност секоја од нив им служеше на интересите на европските сили, особено на Русија и на Австро-Унгарија. Од друга страна, развиените европски држави сѐ повеќе го освојуваа пазарот во Турција и ги стеснуваа можностите на слабите балкански економии што претендираа на истиот пазар. Затоа полека но сигурно зрееше идејата за воено проширување на пазарот, односно преземање делови од Турција со војна, особено таму каде што живее доминантно христијанско население.

Се разбира дека за да се победи Турција, која само на територијата на Македонија, во својата таканаречена Западна војска, имаше 193.000 војници, при што само Вардарската армија имаше 104.000 војници, мораше да дојде најпрво до договор меѓу балканските земји, зашто ниту една од нив посебно не можеше ниту да сонува самостојно да влезе и да победи во директен воен судир со Империјата.
Договорот меѓу Србија и Бугарија се сметаше како главна претпоставка за таков сојуз, но Македонија, односно поделбата на Македонија, сѐ уште беше камен на сопнување за постигнување некаква согласност за воен сојуз. Сепак, војната што почна меѓу Турција и Италија кон крајот на септември 1911 година ја забрза потребата од склучување сериозен балкански сојуз, па во почетокот на 1912 година веќе беше готов воениот сојуз на балканските монархии, односно протоколот беше потпишан на 22 февруари 1912 година. Седум дена подоцна беше потпишан и посебен договор за пријателство и сојуз меѓу Бугарија и Србија. Српско-бугарскиот договор беше стожер на балканскиот сојуз, а беше создаден по руски план. Сојузот меѓу Црна Гора и Бугарија беше склучен врз основа на усна спогодба, со услов Бугарија да ја поддржи Црна Гора за време на војната со 10.000.000 лева.

Како и да е, по сите тајни дипломатски преговори и договори, потпишани сојузи, воени подготовки и слично, на 21 и 22 септември се водат последните преговори меѓу Софија, Белград и Атина за формулирање заедничка нота што сојузниците сакале да ѝ ја испратат на Турција. Дефинитивниот текст на нотата е утврден на 5 октомври 1912 година, и со неа фактички официјално беше најавена Првата балканска војна.

ЗАЕДНИЧКА ВОЕНА СТРАТЕГИЈА

Со победата во Првата балканска војна, која на територијата на Македонија почна практично на 19 октомври 1912 година, балканските сојузници, соседи на Македонија, ги протераа Турците, но не ја ослободуваа туку ја окупираа Македонија. Имено, веднаш, само неколку месеци по заминувањето на Турците, почнаа нова, меѓусебна војна за дефинитивна поделба на Македонија. Според историчарите што ги проучувале состојбите пред војната, повод за здружување и заедничка војна против Турците било разочарувањето од Младотурците, насилствата што уште повеќе се засилиле, но и настојувањето на Австро-Унгарија да добие мандат за спроведување реформи во Османлиската Империја, а всушност да ја искористи можноста воено да ги запоседне областите сѐ до Солун.

Соочени со вакви предизвици, балканските сојузници бараа начин по секоја цена да се принуди Турција да се повлече од Балканскиот Полуостров, а со тоа тие да се наметнат како наследници на нејзината територија. Се разбира, таквиот расплет на состојбите никако не им одговарал на Големите сили, па балканските земји морале да направат план за заедничка воена стратегија. Според д-р Јован Донев, кој ги проучувал политиките на Големите сили и балканските сојузници кон Македонија пред Првата балканска војна, бугарската политика кон Македонија се совпаѓала со интересот на младата бугарска буржоазија и на царскиот двор, кои се залагале за проширување на националните граници и освојување нови пазари за извоз. За нив новите пазари требало да ги имаат под своја контрола Македонија и Западна Тракија, а притоа главен трговски пат треба да биде излезот на Егејско Море преку Солун. А заземањето на Солун подразбира завладување со најголемиот дел од Македонија, со што би се спречила можноста од воспоставување заедничка српско-грчка граница. Секако, со ова, Бугарија би станала најсилна економска и воена сила на Балканот. За остварување на овие замисли, бугарските владејачки кругови најмногу се служеле со Егзархијата и со врховизираната ВМРО на Тодор Александров и Александар Протогеров. Српската буржоазија, пак, слично како и бугарската, смета Донев, заедно со развојот на производството ги насочува своите погледи кон европските делови на Турција.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Масовно учество на Македонците

Во Првата балканска војна Македонија станала големо боиште, и сите негативни последици што ги носи војната паднале врз грбот на македонскиот народ. Освен тоа, Македонците масовно се вклучувале во борбите, но не како самостоен воено-политички фактор, туку во составот или под команда на балканските, главно на српските и бугарските воени формации. По победата на српската војска на 23 и 24 октомври 1912 година во битката кај Куманово, голем дел од Македонија, заедно со Скопје, Велес и со Битола, бил освоен без борба, а турските војски дале отпор само кај Прилеп и Битола, каде што на 17, 18, 19 ноември се воделе последните жестоки битки пред конечниот тежок пораз на некогашната Турска Империја. Значи, кон крајот на 1912 година турското владеење било завршено во цела Македонија, но во исто време турската окупација била заменета со тројна окупација, со окупација од страна на Грција, Србија и на Бугарија. Македонија била распарчена, а со тоа целосно бил нарушен континуитетот на македонската борба за политичка автономија или државно конституирање на Македонија.

Автор: Блаже Миневски

[You must be registered and logged in to see this link.]

Професорката Ванковска беше во оксфорт и таму се збореше околу оваа тема ... има напишано труд од 30 страници но несака да и биде објавуван ...но доколку некој е заинтересиран на фб на нејзиниот профил може да и пише приватна порака , без проблем би го споделила

Балканските војни 1912-1913: звуци на симфонија или реквием?

По 100 години секој има своја „вистина“ што ја исклучува онаа на другите. Во стоте години воените трауми се акумулираа (со повремени периоди на примирје), а помирувањето никогаш не било тема, па сѐ уште живееме во свет на стереотипи и недоверба.

Изминативе недели врвеше академски карван посветен на стогодишнината од Балканските војни. Можеби еден ден некој ќе направи анализа на анализите, и особено на селекцијата на учесниците. На пример, на големата конференција во Солун немаше ниту еден од Македонија, ама во Истанбул портите беа ширум отворени. Некои од странските ѕвезди беа „распродадени“ на повеќе места, па организаторите се снаоѓаа со она што преостана. Колку што знам, кај нас единствено МАНУ планира конференција во декември, а на повикот за учество последната реченица говори многу: „работен јазик ќе биде македонскиот“. Уште еден собир на кој сами на себе ќе си ја раскажуваме нашата приказна. И тоа, главно, македонската, бидејќи Албанците имаат инаква. Цела година се растрчани, што по дијаспората, што по регионот, а домашното одбележување на стогодишнината на албанската држава се одвива под мотото „Да прославиме заедно“. Ретко има дилема кој влегува под тоа „заедно“. Македонците не само што не гледаат причина за славење, туку им се будат реминисценции на она што се перципира како најголема национална трагедија на поделба на територијата и населението. Ни тагувањето за страдањата не е ослободено од самоцензура и страв да не бидат видени како иредентисти, кои сонуваат за некаква „голема Македонија“ во нејзините природни етнички граници. Политичката коректност наложува внимателност со патосот.

Тукушто се вратив од конференција во Оксфорд, каде што избегнувајќи ја замката да западнам во квазиисториска анализа, од позиција на политиколог и истражувач на мирот и конфликтите ги изложив перцепциите, колективното сеќавање и дебатите за тој дел од македонското минато. Уште пред да заминам некои странски колеги ме прашуваа во чие име ќе зборувам за Балканските војни во кои не постоела Македонија како завојувана страна, а дури и учеството на Македонците е обвиено не само со вел на заборав, туку и на негација, па и одрекување (во зависност од тоа кој каква униформа носел). Дури и цивилните страдања се опишани како ненаши (главно, како бугарски). Сто години и не се толку далечен период за да нема сеќавања, барем во семејствата. А се сосема доволни за утврдување национални митови. Кога ја добив поканата од Оксфорд си реков: еве ме мене, внуката на Угрин Ванковски, војник во неколку војски од тоа време, која сега треба да зборува и за него и за мнозина слични, ама од позиција на научен работник од држава што се вика Македонија! Приказната за мојот дедо е слична на многумина други што биле мобилизирани. Таа е различна само во еден детаљ: дедо ми не бил јунак! Неговата тактика на преживување била да заостане намерно, ко божем да ги врзе обувките, ама вадел бело шамиче и ѝ се предавал на војската што надоаѓала. Тие ќе го облечеле во нивна униформа и ќе го испрателе повторно на фронт. А тој пак со истата „финта“... Едноставно човекот не гледал зошто би гинел за нешто што не го разбирал. А и си бил човек што си ја чувал кожичката.

Благодарение на неговиот инстинкт за преживување, еве ме мене малку похрабра, среде Оксфорд да проговорам за „нашизмот“ како стратегија на преживување во време кога било опасно да се изјасниш за својата етничка припадност, затоа што околу тебе и попови и паравојски со закани докажувале дека си „нивен“. Иако на врв на јазик ми беше да го цитирам Цепенков со стиховите за блудницата вавилонска, сепак на моите соговорници им ги кажав стиховите на Никола Маџиров дека „овде е она таму, каде што историјата никогаш не станува минато“. Ја искористив и репликата од „Пред дождот“ (пукај бе, братучед, пукај), како и од бесмртниот „Пиреј“ и сфаќањето на суровиот ама приземен Јон дека сите сме исто г...о, сите исто смрдиме. Поентата ми беше дека Македонија сака да им стави крај на Балканските војни, ама не ѝ даваат. И денес соседите тврдат дека нема Македонци, и како народ, а уште помалку како (нивно) национално малцинство, бараат да се откажеме од нашата за да ја прифатиме нивната национална имагинација како своја, не признаваат ниту јазик ниту црква. Она што некогаш се нарекувало Големи сили денес се вика Европска Унија (плус САД) и сѐ уште се обидува да го реши „македонското прашање“ со тоа што ќе го преименува. Српска историчарка објави силен критички текст за националната интерпретација на Србите за Балканските војни, со наслов „Сто години фантазии“. Не дека ние сме ослободени од фантазии, ама мене за нас посоодветен ми е називот „Сто години самотија“.

Оксфорд требаше да ми биде голема академска сатисфакција, ама ме разочара. Некои од британските и другите западни учесници ми се видоа како да застанале во времето, како наратори, ама и научници што „огуглале“, па за војни и за страдања повеќе сакаат да говорат низ јазикот на класичната историографија (кој, кога, како, со кого и зошто). Не ми се веруваше на ушите кога главниот спикер што ја отвори конференцијата зборуваше за дилема дали Големите сили биле водени од логиката на реал-политик (своите национални интереси) или на идеализмот (хуманизам, сочувство за страдањата на локалното население во Отоманската Империја). Па и црногорскиот крал Никола беше попаметен од ова; во интервју за дански новинар уште во 1907 година кажа дека балканските народи се само парички за поткусурување во трансакциите на Големите сили! Уште повеќе ме заболе тоа што за серијалот на настани („мировни конференции и договори“) што почнуваат со големата источна криза (крајот на 19 век) беше употребена метафората за „симфонија во четири става“, па сето тоа звучеше дури и како културно-уметничка презентација. Јас слушав звуци на труби и тапани, воени маршеви и реквием. Најчовечка и најсоодветна беше презентацијата на еден умен човек што изгледаше како да паднал од Марс, кога изложи анализа за медицинската историја - историјатот и статистиките за масовните погибии од колера и од тифус. Етничките делби, грабежи и асимилации се опишуваат со „неутрална“ и модерна терминологија на „стејтбилдинг“ и „нејшнбилдинг“. Со други зборови, кога го поделиле пленот „морале“ да направат единствени нации од таа мешавина, па сите средства и методи биле оправдани.

Преку РЕКОМ се занимавам со минатото од пред 20 години. Знам колку е тешко да се утврдат фактите за тоа кој кого убивал, прогонувал или „чистел“. По 100 години секој има своја „вистина“ што ја исклучува онаа на другите. Во стоте години воените трауми се акумулираа (со повремени периоди на примирје), а помирувањето никогаш не било тема, па сѐ уште живееме во свет на стереотипи и недоверба. И во Оксфорд беше повторено дека Балканот е регион што продуцира повеќе историја одошто може да консумира, без да се спомене улогата на оние што ги движеа конците. Локалците се виновни, а и денес им требаат дисциплина и европеизирање. Би сакала да можевме да зборуваме за поинаков Балкан, за Ничеовото сфаќање за злоупотребата на историјата и за потребата од „пластична моќ“ на човекот ослободен од стегите на историјата. Но ничеовски се однесуваат токму западните дипломати кога велат: гледајте напред, не се свртувајте кон минатото. И тука е замката, бидејќи, според еден антички филозоф, голема грешка е да верувате дека минатото е нешто што е зад нас. Напротив, ние го знаеме минатото и затоа тоа е пред нас, како извесност и „позната земја“. Она што не го знаеме е иднината, која пак е определена од тоа како ќе се справиме со минатото. За жал, и „мојата конференција“ покажа колку е Хегел во право - историјата нѐ учи дека од неа ништо не може да се научи!

Авторката е универзитетска професорка

Автор: Билјана Ванковскa

[You must be registered and logged in to see this link.]